قرارداد هوشمند چیست؟ رازهای پشت اسمارت کانترکت (Smart Contract) به زبان ساده

قرارداد هوشمند (Smart Contract) در واقع نوعی برنامه‌ خود اجرا است که روی شبکه بلاک‌چین قرار می‌گیرد و بدون نیاز به واسطه، تعهدات بین طرفین را به‌صورت خودکار انجام می‌دهد. این قراردادها شفاف، غیرقابل تغییر و قابل اعتماد هستند. چون تمام مراحل اجرا در بستر بلاک‌چین ثبت می‌شود. در این مطلب از پیدار توضیح می‌دهیم که اسمارت کانترکت دقیقاً چیست، چگونه کار می‌کند و چرا انقلابی در دنیای معاملات دیجیتال به‌وجود آورده است. همچنین به مزایا، کاربردها و محدودیت‌های آن نیز می‌پردازیم تا درک کاملی از این فناوری نوآورانه داشته باشید.

فهرست محتوا

مفهوم قرارداد هوشمند چیست؟

قرارداد هوشمند (Smart Contract) را در حقیقت می‌توان کدی در نظر گرفت که روی شبکه‌های بلاکچین ذخیره شده و در هر زمانی که شروط از پیش‌ تعریف‌شده محقق شوند، به‌صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه عمل خواهد کرد. نکته مهم این نوع قراردادها، شفافیت، تغییرناپذیر بودن پس از استقرار (در بسیاری از پلتفرم‌ها) و نیز قابلیت برنامه‌ریزی برای اتوماتیک‌سازی تراکنش‌ها و منطق کسب‌ و کار است.

برخلاف قراردادهای سنتی که به افراد یا سازمان‌های واسط مثل بانک، وکیل یا دفاتر اسناد رسمی نیاز است، قراردادهای هوشمند واسطه‌ها را حذف کرده و یا حداقل نقش‌ آن‌ها را کمتر می‌کنند.

تاریخچه قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند را می‌توان یکی از کلیدی‌تری نوآوری‌ها در دنیای بلاکچین و ارزهای دیجیتال به شمار آورد که ریشه‌ در ایده‌های دهه ۱۹۹۰ میلادی دارد. اما این ظهور فناوری بلاکچین در سال ۲۰۱۰ بود که اجرای عملی آن‌ها ممکن ساخت. شروع این ایده از فردی به نام نیک سابو (Nick Szabo) بود، اما اجرای آن در مقیاس بزرگ با اتریوم و سپس اکوسیستم‌های چندزنجیره‌ای امکان‌پذیر شد. در ادامه مهم‌ترین نقاط عطف قراردادهای هوشمند را بررسی می‌کنیم؛

دهه ۱۹۹۰ میلادی: اصطلاح Smart Contract توسط نیک سابو مطرح شد. او با مثال‌هایی مانند «دستگاه فروش خودکار» نشان داد که چطور می‌شود قوانین معامله را در منطق یک سیستم، کدنویسی کرد.
سال ۲۰۰۸: ساتوشی ناکاموتو با انتشار وایت‌پیپر بیت‌کوین در این سال، مفهوم بلاکچین را معرفی کرد و با اسکریپتینگ محدود نشان داد تراکنش‌های شرطی امکان‌پذیر هستند، اما زبان آن برای قراردادهای پیچیده طراحی نشده بود.
سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۱۳: در این سال‌ها بحث‌هایی در مورد گسترش بلاکچین برای قراردادهای هوشمند مطرح می‌شد. هال فینی (Hal Finney)، یکی از اولین توسعه‌دهندگان بیت‌کوین، ایده‌هایی برای اسکریپت‌های پیشرفته‌تر ارائه کرد، اما محدودیت‌های بیت‌کوین مانع بزرگی برای اجرایی شدن آن‌ها بود. در این سال‌ ویتالیک بوترین نیز ایده و وایت پیپر اتریوم را هم منتشر کرد.
سال ۲۰۱۵ : اتریوم با معرفی ماشین مجازی (EVM) و زبان سالیدیتی اجرای قراردادهای هوشمندِ عمومی و چند منظوره را ممکن کرد و اولین قراردادهای واقعی اجرا شدند.
سال ۲۰۱۶: در این سال یکی از بزرگ‌ترین حوادث، هک پروژه DAO (Decentralized Autonomous Organization) اتفاق افتاد و هکرها با سوءاستفاده از باگ در قرارداد هوشمند DAO، حدود ۳.۶ میلیون اتریوم (معادل ۵۰ میلیون دلار آن زمان) دزدیدند. این موضوع باعث هاردفورک اتریوم شد و زنجیره به Ethereum (ETH) و Ethereum Classic (ETC) تقسیم شد.
سال ۲۰۲۰: با ظهور دیفای (AMMها، وام‌دهی، ییلدفارمینگ) مشخص شد که قراردادها می‌توانند اکوسیستم خدمات مالی بسازند. همچنین بلاکچین‌هایی مانند بایننس اسمارت‌چین، سولانا و پولکادات برای اجرای قراردادهای هوشمند با سرعت بالاتر و کارمزد کمتر معرفی شدند.
سال ۲۰۲۱: با اوج‌گیری NFTها و بازی‌های بلاک‌چینی، کاربردهای مالکیت دیجیتال به جریان اصلی وارد شدند.
پس از سال ۲۰۲۲: از این سال به بعد رشد لایه‌دوها (optimistic و zk rollups) برای کاهش هزینه و افزایش مقیاس و تمرکز بیشتر روی امنیت و ممیزی کد سرعت بیشتری به خود گرفت.

مخترع قرارداد هوشمند کیست؟

همان‌طور که پیش از این نیز اشاره شد، اختراع مفهوم قرارداد هوشمند توسط نیک سابو (Nick Szabo)، دانشمند کامپیوتر، رمزنگار و اقتصاددان آمریکایی، انجام شد. او برای نخستین بار در سال ۱۹۹۴ این اصطلاح را به کار برد و در مقاله‌ای که در سال ۱۹۹۶ با عنوان “Smart Contracts: Building Blocks for Digital Markets”، منتشر کرد، این مفهوم را به عنوان پروتکل‌های کامپیوتری خودکار توصیف کرد که بر پایه رمزنگاری عمل می‌کنند و هدف آن‌ها هم اجرای خودکار توافقات بدون واسطه است.

سابو ایده‌اش را از دستگاه‌های فروش خودکار گرفته بود و آن را به عنوان راه‌حلی برای گسترش تراکنش‌های الکترونیکی به دنیای دیجیتال ارائه داد، اما به دلیل نبود فناوری بلاکچین در آن زمان، این ایده در سطح نظری باقی ماند. بعدها، در سال ۲۰۱۳، ویتالیک بوترین با معرفی اتریوم، این مفهوم را عملی کرد، اما همچنان نیک سابو را به‌عنوان خالق اصلی می‌شناسند.

مثال برای قرارداد هوشمند

یکی از نمونه‌های معروف در سطح بین‌المللی در رابطه با کاربرد قرارداد هوشمند، بیمه‌ پرواز مبتنی بر این نوع قرارداد است که پروژه‌هایی مانند Etherisc آن را پیاده‌سازی کرده‌اند.

این مثال بر پایه بلاکچین اتریوم و زبان برنامه‌نویسی Solidity پیاده‌سازی شده و در آن ،مسافران امکان خرید بیمه‌ای را دارند که آن‌ها را قادر می‌سازد تا در صورت تأخیر بیش از ۲-۳ ساعت پرواز، غرامت خودکار دریافت کنند، بدون اینکه نیازی اعلام شکایت و انجام روال کاری باشد، یا حتی واسطه‌ای وجود داشته باشد.

مراحل اجرای قرارداد هم به ترتیب زیر است:

خرید بیمه:

مسافر مبلغ حق بیمه را (به صورت اتر یا ارز دیجیتال) به قرارداد واریز می‌کند و جزئیات آن مثل شماره پرواز، زمان پرواز، آستانه تأخیر (مثلاً ۳ ساعت) و مبلغ غرامت در کد تعریف می‌شود. سپس این قرارداد که با اوراکل (مانند Chainlink) متصل است، داده‌های واقعی (از API فرودگاه‌ها مانند FlightAware) را به بلاکچین ارسال می‌کند.

بررسی وضعیت:

پس از شروع پرواز، اوراکل وضعیت‌هایی مثل زمان واقعی فرود را بررسی می‌کند. در این شرایط اگر تأخیری بیش از حد تشخیص داده شود، اوراکل این موضوع را به قرارداد اطلاع می‌دهد.

پرداخت خودکار:

در این مرحله قرارداد هوشمند شرایط را ارزیابی می‌کند و در صورتی که تأخیر تأیید شود، غرامت از استخر بیمه به کیف پول مسافر منتقل می‌شود. اما اگر تأخیری رخ نداده باشد، حق بیمه به استخر برمی‌گردد.

قرارداد هوشمند چگونه کار می‌کند؟

قراردادهای هوشمند ترکیبی از کدنویسی، منطق شرطی و زیرساخت بلاک‌چین هستند. به این ترتیب که این قراردادها مجموعه‌ای از دستورات «اگر… آنگاه…» (IF/THEN) بوده که روی بلاک‌چین مستقر می‌شوند و بدون نیاز به دخالت انسانی قابل اجرا خواهند بود.

اگر شرایط از پیش تعیین‌شده برآورده شود، قرارداد به‌طور خودکار اقدام لازم را انجام می‌دهد. به همین دلیل است که قراردادهای هوشمند نه‌تنها شفاف و تغییرناپذیرند، بلکه به‌شدت قابل اعتماد نیز محسوب می‌شوند.

ویژگی‌های قرارداد هوشمند

برای یک پاسخ ساده و روشن به سوال قرارداد هوشمند چیست؟ می‌توان از ویژگی‌های آن نیز استفاده کرد. Smart contractها ویژگی‌های متعددی بسته به استفاده و نگاهی که به آن‌ها می‌شود، دارند. اما مهم‌ترین آن‌ها یا می‌توان در قالب موارد زیر فهرست‌ کرد؛

قابلیت خودکارسازی (Self-executing): این قراردادها بدون نیاز به واسطه یا دخالت انسانی و فقط بر اساس شرایط از پیش تعریف‌شده به‌صورت خودکار فعال می‌شود.
غیرقابل تغییر بودن (Immutable): پس از استقرار روی بلاکچین، کد قرارداد قابل ویرایش یا حذف نیست؛ داشتن چنین ویژگی‌ باعث افزایش اعتماد می‌شود.
شفافیت (Transparency): همه کاربران شبکه می‌توانند منطق قرارداد را مشاهده و صحت آن را بررسی کنند.
غیرمتمرکز بودن (Decentralized): اجرای قرارداد وابسته به یک نهاد مرکزی نیست، بلکه توسط شبکه‌ای از نودها انجام می‌شود.
قابلیت برنامه‌ریزی (Programmable): توسعه‌دهندگان می‌توانند قراردادهایی ساده یا پیچیده با زبان‌هایی مثل Solidity بسازند.

هر قرارداد هوشمند برای اجرا به چند بخش کلیدی نیاز دارد. این اجزای کلیدی که برای عملکرد صحیح آن ضروری هستند، معمولا در مرحله کدنویسی تعریف شده و شامل موضوع قرارداد، شرایط، دسترسی‌ها، اوراکل و پلتفرم میزبان می‌شوند. به‌طور خلاصه می‌توان این‌طور بیان کرد:

اجزای اصلی قراردادهای هوشمند

شرایط و قواعد: منطق و قوانینی که تعیین می‌کنند چه زمانی تراکنش انجام شود (قوانین if-then برای اجرا).
ورودی‌ها و خروجی‌ها: داده‌هایی که قرارداد دریافت می‌کند و اقدامات یا تراکنش‌هایی که در پاسخ اجرا می‌شود (اوراکل، منبع داده‌های خارجی).
ذخیره‌سازی روی بلاک‌چین: وضعیت قرارداد و تاریخچه تراکنش‌ها که به‌طور دائمی روی بلاک‌چین ذخیره می‌شود.
توابع (Functions): بخش‌هایی از کد که عملیات مختلف قرارداد را تعریف می‌کنند.

موضوع و دسترسی قرارداد

موضوع قرارداد همان چیزی است که قرارداد بر آن متمرکز می‌شود؛ مثل پرداخت یک وام، بیمه‌نامه یا انتقال مالکیت NFT. برای شروع، موضوع معمولا در ابتدای کد تعریف می‌شود و شامل جزئیاتی مانند ارزش دارایی، طرفین درگیر و اهداف نهایی است. این بخش تضمین می‌کند که قرارداد به‌طور دقیق به نیازهای توافق پاسخ دهد.

دسترسی قرارداد هم مشخص کننده این است که چه کسی می‌تواند از آن استفاده کند یا تغییرات خاصی در وضعیت آن ایجاد کند. برای امنیت، قراردادها نقش‌هایی مانند “مالک” (Owner) یا “کاربر” (User) تعریف می‌کنند. مثلاً فقط مالک می‌تواند قرارداد را به‌روزرسانی کند، در حالی که کاربران عادی فقط می‌توانند شرایط را فعال کنند. این ویژگی از دسترسی غیرمجاز جلوگیری کرده و با استفاده از توابع modifier در کد (مانند onlyOwner) پیاده‌سازی می‌شود. بدون کنترل دسترسی مناسب، قراردادها در معرض حملات می‌مانند.

شرایط قرارداد

شرایط در واقع همان منطق «اگر… آنگاه…» هستند. به این ترتیب که شرایط با استفاده از توابع شرطی مانند require یا if در Solidity پیاده‌سازی می‌شوند. اگر شرط برآورده نشود، تراکنش رد می‌شود و گس (هزینه اجرا) سوخت نمی شود. این شرایط در کد قرارداد نوشته شده و به‌محض برآورده شدن، به‌صورت خودکار اجرا خواهند شد. این موضوع انعطاف‌پذیری بالایی به قرارداد می‌دهد، اما نیاز به دقت در کدنویسی دارد تا از باگ‌ها جلوگیری شود.

اوراکل (دسترسی به اطلاعات خارجی)

از آنجا که بلاک‌چین به داده‌های خارج از شبکه دسترسی مستقیم ندارد، اوراکل‌ها (Oracles) به‌عنوان پل ارتباطی عمل کرده و اطلاعات دنیای واقعی (مثل قیمت ارز، وضعیت آب‌وهوا یا تأخیر پروازها) را به قرارداد منتقل می‌کنند.

در مثال قبلی که بررسی شد (بیمه‌ی پرواز) اوراکل داده‌های تأخیر پرواز را از یک سرویس معتبر دریافت کرده و به قرارداد ارسال می‌کند. بدون اوراکل، قرارداد هوشمند فقط می‌تواند بر اساس داده‌های درون زنجیره (On-chain) عمل کند.

پلتفرم میزبان

پلتفرم میزبان بلاکچین یا شبکه‌ای است که قرارداد هوشمند روی آن مستقر و اجرا می‌شود. قرارداد هوشمند اتریوم که یکی از محبوب‌ترین‌هاست، روی این پلتفرم اجرا می‌شود.

پلتفرم‌های دیگری نیز برای میزبانی از قراردادهای هوشمند وجود دارند؛ مثل:

سولانا: برای سرعت بالا و کارمزد کم، مناسب قراردادهای پرتراکنش.
بایننس اسمارت چین (BSC): سازگار با اتریوم، اما ارزان‌تر و البته سرعت بالاتر نسبت به اتریوم.
کاردانو: تمرکز بر امنیت و پایداری با زبان Haskell.
سولانا، آوالانچ، ترون: پلتفرم‌های جدیدتر با تمرکز بر مقیاس‌پذیری و سرعت.

انتخاب پلتفرم باید بر اساس نیازها صورت بگیرد. به عنوان مثال اتریوم برای اکوسیستم غنی و سولانا برای مقیاس‌پذیری گزینه‌های مناسبی هستند. قراردادها با ابزارهایی مانند Remix یا Truffle روی این پلتفرم‌ها مستقر می‌شوند و هزینه اجرا (گس) بر اساس پیچیدگی محاسبه می‌شود.

محیط قرارداد هوشمند

قراردادها در محیطی به نام ماشین مجازی بلاک‌چین (Blockchain Virtual Machine) اجرا می‌شوند. مثل Ethereum Virtual Machine (EVM) در اتریوم. EVM یک محیط ایزوله و توزیع‌شده است که کدهای بایت‌کد (مانند Solidity کامپایل‌شده) را پردازش می‌کند. این محیط تضمین می‌کند که قرارداد در تمام نودهای شبکه یکسان و هماهنگ اجرا شود. در سایر بلاکچین‌ها محیط‌های مشابهی مانند SVM (Solana Virtual Machine) وجود دارد. این محیط امنیت و سازگاری را فراهم می‌کند، اما محدودیت‌هایی مانند سرعت اجرا در شبکه‌های شلوغ دارد.

چنین محیط‌هایی اغلب ویژگی‌های زیر را دارند:

ایزوله بودن: اجرای هر قرارداد در فضای جداگانه است تا با یکدیگر تداخل نداشته باشند.
توزیع‌شده است: به این ترتیب که توسط هزاران نود تأیید می‌شود.
هزینه‌محور است: هر عملیات (مانند ذخیره داده) گس مصرف می‌کند.

نکته:
محیط قرارداد به‌گونه‌ای طراحی شده که در برابر سانسور، تغییر یا خرابی مقاوم باشد.

تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی چیست؟

کاربرد مشترک قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و قراردادهای سنتی برای تنظیم توافقات بین طرفین است، اما تفاوت‌های معنادار و اساسی در ساختار، اجرا و فناوری دارند.

قراردادهای سنتی معمولا اسناد کاغذی یا دیجیتال هستند که توسط وکلا یا نهادهای قانونی تنظیم می‌شوند و به واسطه‌هایی مانند بانک‌ها یا دفاتر اسناد رسمی نیاز دارند. در مقابل اما قراردادهای هوشمند برنامه‌های کامپیوتری هستند که روی بلاکچین اجرا و به‌صورت خودکار و غیرمتمرکز عمل می‌کنند.

حذف واسطه‌ها

حذف واسطه‌ها یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی است. در قراردادهای سنتی، واسطه‌هایی مانند وکلا، بانک‌ها یا دفاتر اسناد رسمی برای تنظیم، تأیید یا اجرای توافقات دخیل هستند و هزینه‌های اضافی (مثل کارمزد حقوقی) و زمان طولانی‌تری برای اجرا به همراه دارند.

اما در قراردادهای هوشمند، کد برنامه‌نویسی جایگزین واسطه‌ها می‌شود. برای مثال، در یک قرارداد فروش خانه سنتی، دفتر اسناد رسمی مالکیت را منتقل می‌کند، اما در قرارداد هوشمند، این انتقال به‌صورت خودکار پس از واریز پول انجام می‌شود. این ویژگی هزینه‌ها را کاهش داده و فرآیند را سریع‌تر می‌کند.با این حال اما به دقت در کدنویسی نیاز است تا خطایی رخ ندهد.

جلوگیری از تقلب و جعل

قراردادهای هوشمند به دلیل استفاده از فناوری بلاکچین، کم‌تر در برابر تقلب و جعل آسیب‌پذیرند. اگر بخواهیم در یک تعریف کلی بگوییم که بلاکچین چیست، می‌توانیم آن را یک دفتر کل غیرمتمرکز و رمزنگاری‌شده بنامیم که تمام تراکنش‌ها و داده‌ها را به‌صورت دائمی و غیرقابل تغییر ثبت می‌کند. این یعنی هیچ‌کس نمی‌تواند قرارداد یا تاریخچه آن را دستکاری کند.

در مقابل، قراردادهای سنتی کاغذی یا دیجیتال به صورت گسترده در معرض جعل، گم شدگی یا سوءاستفاده قرار دارند؛ به‌خصوص اگر در یک سیستم متمرکز ذخیره شوند. برای مثال، امکان امضای جعلی یا تغییر غیرمجاز در قرارداد سنتی وجود دارد، اما در قرارداد هوشمند، کد و تراکنش‌ها روی هزاران نود بلاکچین تأیید می‌شوند که تقلب را عملاً غیرممکن می‌کند.

شفافیت

شفافیت یکی دیگر از مزایای قراردادهای هوشمند است. در بلاکچین‌های عمومی مانند اتریوم، مشاهده کد قرارداد و تمام تراکنش‌های مرتبط با آن برای همه افراد امکان‌پذیر است. چنین امکانی به طرفین قرارداد اجازه می‌دهد که شرایط و اجرای آن را بررسی کنند، که خود عامل مهمی در افزایش اعتماد است.

اما در قراردادهای سنتی، اطلاعات ممکن است فقط در اختیار طرفین خاص یا واسطه‌ها باشد و شفافیت کامل وجود نداشته باشد. قراردادهای هوشمند این مشکل را با نمایش عمومی کدها و تراکنش‌ها حل می‌کنند. البته ممکن است پیچیدگی کد برای کاربران عادی چالش‌برانگیز باشد.

سرعت

قراردادهای هوشمند با خودکار کردن فرایندها، سرعت بسیار بالاتری نسبت به قراردادهای سنتی دارند. در قراردادهای سنتی، مراحل تأیید، امضا و اجرا (مثل انتقال پول یا سند) زمان زیادی طول می‌کشد؛ به‌ویژه اگر واسطه‌ها یا فرآیندهای بروکراتیک درگیر باشند.

اما این ویژگی قراردادهای هوشمند باعث می‌شود که به‌محض برآورده شدن شرایط (مثل واریز پول)، به سرعت امکان اجرایی شدن داشته باشند. در مثال بیمه پرواز تاخیری اگر داده‌های اوراکل تأخیر را تأیید کنند، غرامت در عرض چند دقیقه به حساب واریز می‌شود، در حالی که در سیستم سنتی ممکن است هفته‌ها طول بکشد. البته، سرعت قرارداد هوشمند به کارایی بلاکچین (مثل کارمزد گس در اتریوم) بستگی دارد و گاهی تأخیرهای شبکه می‌تواند چالش ایجاد کند.

تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی چیست؟

مزایا و معایب قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند به‌دلیل ماهیت غیرمتمرکز و خودکار بودن‌شان، مزایای قابل‌توجهی دارند. اما مثل هر پدیده دیگری،محدودیت‌ها و ریسک‌های خاص خود را دارند که باید با توجه به آن‌هااقدام به استفاده از چنین فناوری‌هایی کرد.

مزایای قراردادهای هوشمند

مزایایی مثل خودکارسازی، کاربردپذیری، شفافیت و کاهش هزینه‌ها که در قراردادهای هوشمند وجود دارد، کاربرد گسترده‌ آن‌ها را در بسیاری از صنایع از مالی تا زنجیره تأمین، به دنبال داشته است.

انجام خودکار فرایندها

پس از تعریف شرایط در کد، قرارداد بدون دخالت انسان قابل اجرا خواهد بود. وجود این ویژگی باعث انجام به موقع و دقیق تعهدات می‌شود.

کاربردپذیری

ویژگی انعطاف‌پذیری در برنامه‌نویسی قراردادهای هوشمند، کاربرد آن‌ها را در حوزه‌های مختلفی ممکن کرد. از مالی غیرمتمرکز (DeFi) مانند صرافی‌های غیرمتمرکز (Uniswap) و وام‌دهی، تا مدیریت زنجیره تأمین برای ردیابی محصولات، و حتی NFTها برای مالکیت دیجیتال آثار هنری. قراردادهای هوشمند تنها به تراکنش‌های مالی محدود نمی‌شوند.

شفافیت

با وجود ویژگی شفافیت، تمام کدها و تراکنش‌های مرتبط با آن‌ها روی بلاکچین عمومی (مانند اتریوم) ثبت و برای همه قابل مشاهده خواهد بود. چنین شفافیتی اعتماد طرفین را افزایش می‌دهد و با نشان دادن تمام اطلاعات، امکان پنهان‌کاری را به حداقل می‌رسانند.

کاهش هزینه‌ها

با حذف واسطه‌ها و خودکارسازی فرایندها، هزینه‌های عملیاتی و کارمزدهای اضافی کاهش می‌یابد. عدم نیاز به وکیل یا دفتر اسناد رسمی در یک قرارداد هوشمند، هزینه‌ها به شکل معناداری کاهش پیدا می‌کنند.

مزیت	توضیحات تکمیلی	مثال
انجام خودکار فرایندها	اجرای خودکار تعهدات بدون نیاز به واسطه	بیمه پرواز، پرداخت‌های مشروط
کاربردپذیری	قابلیت استفاده در صنایع مختلف	دیفای، NFT، زنجیره تأمین
شفافیت	امکان مشاهده عمومی کد و تراکنش‌ها	استخرهای نقدینگی
کاهش هزینه‌ها	حذف واسطه‌ها و کاهش کارمزدها	انتقال دارایی‌های دیجیتال

معایب قراردادهای هوشمند

خطاهای برنامه‌نویسی، مسائل امنیتی و محدودیت‌های مقیاس‌پذیری مهم‌ترین معایب قراردادهای هوشمند هستند که می‌تواند چالش‌های جدی برای کاربران ایجاد کند.

احتمال خطا در برنامه‌نویسی

اگر کد قرارداد باگ داشته باشد، احتمال نتایج غیرمنتظره یا ضرر مالی را به دنبال دارد. معروف‌ترین نمونه، هک DAO در سال ۲۰۱۶ است که به دلیل یک باگ در قرارداد هوشمند، هکرها ۵۰ میلیون دلار اتریوم دزدیدند. داستان این هک را می‌توانید در مقاله اتریوم چیست بخوانید. رفع این خطاها پس از استقرار قرارداد روی بلاکچین دشوار خواهد بود. چرا که کد عملا غیرقابل تغییر است.

چالش‌های امنیتی

با اینکه بلاکچین به‌طور کلی امن محسوب می‌شود، اما قراردادهای هوشمند همچنان در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیرند. هکرها می‌توانند از باگ‌های کد یا ضعف‌های اوراکل‌ها (منابع داده خارجی) سوءاستفاده کنند. هک پلتفرم Ronin به دلیل نقص امنیتی در قرارداد در سال ۲۰۲۲، ۶۰۰ میلیون دلار خسارت به بار آورد.

محدودیت‌های مقیاس‌پذیری

بلاک‌چین‌هایی مانند اتریوم در زمان‌های شلوغ با کارمزد بالا و سرعت پایین مواجه می‌شوند. این موضوع می‌تواند کارایی قراردادهای هوشمند را کاهش دهد. با اینکه راه‌حل‌هایی مانند لایه دوم (Optimism، Arbitrum) یا بلاکچین‌های سریع‌تر (سولانا) در حال توسعه هستند، اما هنوز به‌طور کامل این مشکل را حل نکرده‌اند.

معایب	توضیحات تکمیلی	مثال
احتمال خطا در برنامه‌نویسی	باگ یا اشتباه در منطق قرارداد	نابودی سرمایه
چالش‌های امنیتی	آسیب‌پذیر بودن در برابر هک	سرقت دارایی‌ها
محدودیت‌های مقیاس‌پذیری	کارمزد بالا و سرعت پایین در شبکه‌های شلوغ	کاهش کارایی و پذیرش

کاربرد قراردادهای هوشمند در زندگی واقعی

قراردادهای هوشمند از یک ایده‌ی تئوری فراتر رفته و در صنایع مختلف به‌صورت عملی استفاده می‌شوند. مزایایی هم که مورد بررسی قرار گرفتند، به محبوبیت و کاربرد ان‌ها اضافه کرده‌اند.

امور مالی غیرمتمرکز (دیفای – DeFi)

در تعریف دیفای چیست باید گفت که دیفای (DeFi) مخفف Decentralized Finance بوده و به مجموعه‌ای از خدمات مالی غیرمتمرکز روی بلاکچین (مثل وام، تبادل و سرمایه‌گذاری) گفته می‌شود که بدون واسطه بانک یا نهاد مرکزی انجام می‌شوند.دیفای (Decentralized Finance) از قراردادهای هوشمند برای ایجاد سیستم‌های مالی غیرمتمرکز استفاده می‌کند که جایگزین بانک‌ها و مؤسسات مالی سنتی می‌شوند. برای مثال، در پلتفرم Aave، قراردادهای هوشمند به کاربران امکان می‌دهند بدون نیاز به بانک، وام بگیرند یا دارایی‌های خود را وام دهند، و سود به‌صورت خودکار توزیع می‌شود.

ساخت توکن

قراردادهای هوشمند امکان ایجاد و مدیریت توکن‌ها را فراهم می‌کنند. استانداردهایی مثل ERC-20 و ERC-721 باعث شدند هزاران پروژه‌ی رمزارزی و NFT با چند خط کد ساخته شوند. این فرایند به‌قدری ساده و استاندارد شده که امروزه تقریباً هر پروژه بلاک‌چینی یک توکن بومی دارد. در این رابطه می‌توان توکن DAI (یک استیبل‌کوین) مثال زد که توسط قراردادهای هوشمند مدیریت می‌شود تا ارزش آن همیشه نزدیک به یک دلار باقی بماند.

NFT و بازی‌های بلاکچینی

توکن‌های غیرقابل‌معاوضه (NFT) و بازی‌های بلاکچینی از قراردادهای هوشمند برای ثبت مالکیت دیجیتال آثار هنری، آیتم‌های بازی و کلکسیون‌ها را ثبت می‌کنند. مثل ثبت و انتقال آثار هنری دیجیتال یا آیتم‌های بازی در پلتفرم OpenSea. قرارداد هوشمند به‌طور خودکار مالکیت را به خریدار منتقل کرده و مبلغ را به فروشنده واریز می‌کند.

مدیریت هویت دیجیتال

فناوری قراردادهای هوشمند در زمینه Self-Sovereign Identity کمک می‌کند تا افراد کنترل کامل اطلاعات هویتی خود را داشته باشند و تنها در شرایط لازم، بخش مشخصی از داده‌هایشان را به اشتراک بگذارند. به این ترتیب که مثلا کاربران می‌توانند اطلاعات پاسپورت یا مدارک روی بلاکچین ذخیره کرده و با قراردادهای هوشمند، دسترسی محدود و کنترل‌شده به دیگران بدهند. پروژه uPort مثالی از این کاربرد است که از قراردادهای هوشمند برای ایجاد هویت‌های دیجیتال غیرمتمرکز استفاده می‌کند که باعث حفظ حریم خصوصی کاربران می شود.

فناوری‌های مالی و بانکداری

یکی از مهم‌ترین کاربردهای قراردادهای هوشمند در این حوزه است. بانک‌ها و شرکت‌های فناوری مالی (FinTech) نیز به‌تدریج از قراردادهای هوشمند برای خدماتی مانند پرداخت خودکار، تسویه بین‌بانکی و ابزارهای مشتقه استفاده می‌کنند. Ripple نمونه موفقی در این حوزه است که از قراردادهای هوشمند برای تسریع تراکنش‌های برون‌مرزی استفاده می‌کند و به این ترتیب زمان و هزینه را نسبت به سیستم‌های سنتی SWIFT کاهش می‌دهد.

مدیریت زنجیره تأمین

تضمین شفافیت و ردیابی کالا مهم‌ترین مزیتی است که قراردادهای هوشمند برای مدیریت زنجیره تامین به همراه دارند. این قراردادها شفافیت را افزایش داده و تقلب را کم می‌کنند. به عنوان مثال در صنعت غذا، IBM Food Trust از قراردادهای هوشمند برای ردیابی مواد غذایی (مانند منشأ میوه‌ها) استفاده می‌کند.

احراز هویت

قراردادهای هوشمند در احراز هویت برای تأیید اعتبار کاربران یا دستگاه‌ها در سیستم‌های غیرمتمرکز استفاده می‌شوند.

بیمه

شرکت‌های بیمه می‌توانند فرآیند دریافت خسارت را خودکار کنند. نمونه‌ی معروف آن بیمه‌ی پرواز مبتنی بر قرارداد هوشمند است که در این مطلب به بررسی آن پرداختیم. اما برای یادآوری اگر پرواز بیش از مدت مشخصی تأخیر داشته باشد، قرارداد به‌طور خودکار خسارت را به حساب کاربر واریز می‌کند.

انتخابات

این مورد، یکی از جدید‌ترین و نوآورانه‌ترین کاربردهای قراردادهای هوشمند است؛ با ثبت آرا روی بلاکچین، تقلب و دستکاری عملا غیرممکن می‌شود. مثلاً، پروژه Horizon State از قراردادهای هوشمند برای رأی‌گیری دیجیتال استفاده کرده که نتایج آن غیرقابل تغییر و برای همه قابل بررسی است. این روش اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد و هزینه‌های انتخابات را کاهش می‌دهد.

حوزه	توضیحات تکمیلی	کاربرد
امور مالی غیرمتمرکز (دیفای – DeFi)	دادن وام، معامله و ییلدفارمینگ غیرمتمرکز	Aave، Uniswap
ساخت توکن	ایجاد رمزارز یا NFT جدید	ERC-20، ERC-721
NFT و بازی‌های بلاکچینی	مالکیت دیجیتال و آیتم‌های بازی	OpenSea، Axie Infinity
مدیریت هویت دیجیتال	مدیریت اطلاعات هویتی امن و غیرمتمرکز	Self-Sovereign Identity
فناوری‌های مالی و بانکداری	تسویه و پرداخت خودکار	بانک‌ها و فین‌تک‌ها
مدیریت زنجیره تأمین	ردیابی و پرداخت مشروط	رهگیری کالا از مبدا تا مقصد
احراز هویت	تأیید هویت بدون افشای داده‌ها	KYC غیرمتمرکز
بیمه	پرداخت خسارت خودکار	بیمه تاخیر پرواز
انتخابات	رأی‌گیری شفاف و بدون تقلب	انتخابات بلاکچینی

بهترین بلاکچین‌های قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند روی بلاکچین‌های مختلفی قابل اجرا هستند و این بلاکچین‌ها نیز ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. انتخاب بهترین شبکه باید بر اساس معیارهایی مثل هزینه تراکنش، سرعت، امنیت، زبان برنامه‌نویسی و اکوسیستم توسعه‌دهندگان صورت گیرد.

اتریوم

اتریوم یکی از شناخته‌شده‌ترین و البته پیشگامان بلاکچین‌های قرارداد هوشمند است که با ماشین مجازی اتریوم (EVM) امکان اجرای قراردادهای پیچیده را با زبان برنامه‌نویسی Solidity فراهم کرده است. این پلتفرم بزرگ‌ترین اکوسیستم با هزاران برنامه غیرمتمرکز (dApps) مانند Uniswap و OpenSea دارد. امنیت بالا و پشتیبانی گسترده از توسعه‌دهندگان از برترین مزایای آن هستند.

با این حال چالش اصلی اتریوم، هزینه بالای Gas و محدودیت مقیاس‌پذیری در زمان شلوغی سبکه است. به این موضوع باید سرعت نسبتا پایین آن (۱۵ تراکنش در ثانیه) را هم اضافه کرد. برای حل این مشکل استفاده از شبکه‌های لایه دوم مثل Optimism یا Arbitrum توصیه می‌شود.

ترون

ترون (TRON) بلاکچینی است که در سال ۲۰۱۷ توسط جاستین سان راه‌اندازی شد و بر سرعت بالا و هزینه‌های پایین تمرکز دارد. این پلتفرم از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کند و با EVM سازگار است، بنابراین توسعه‌دهندگان می‌توانند کدهای اتریوم را با تغییرات اندک روی ترون اجرا کنند. ویژگی‌های اصلی ترون عبارتند از:

تمرکز بر سرعت و هزینه پایین تراکنش‌ها
استفاده گسترده در انتقال استیبل‌کوین‌ها به‌ویژه USDT
جامعه کاربری بزرگ در آسیا
مناسب برای پروژه‌هایی که نیازمند تراکنش‌های سریع و ارزان هستند.

بایننس اسمارت چین

بایننس اسمارت چین (Binance Smart Chain – BSC) را که در سال ۲۰۲۰ توسط صرافی بایننس راه‌اندازی شد، می‌توان به عنوان گزینه‌‌ای ارزان‌تر و البته جایگزینی ارزان‌تر برای اتریوم در نظر گرفت؛ به‌خصوص برای پروژه‌های کوچک و کاربران تازه‌وارد. BSC از قراردادهای هوشمند با سازگاری کامل با EVM پشتیبانی می‌کند و از زبان Solidity استفاده می‌کند و میزبان پروژه‌های دیفای محبوبی PancakeSwap نیز هست.

چالش عمده‌ای که این پلتفرم با آن روبرو است، کمتر غیرمتمرکز بودن نسبت به اتریوم و البته غیرمتمرکزتر محدود بودن تعداد تعداد اعتبارسنج‌های آن است.

سولانا

سولانا برای پروژه‌هایی که به تراکنش‌های سریع و ارزان نیاز دارند، مانند بازارهای NFT، انتخابی ایده‌آل است. این بلاکچین که در سال ۲۰۲۰ معرفی شد، روی مقیاس‌پذیری و سرعت متمرکز است و با استفاده از مکانیزم Proof-of-History (PoH) برای پردازش سریع‌تر تراکنش‌ها، از قراردادهای هوشمند با زبان Rust پشتیبانی می‌کند. ویژگی‌های اصلی این بلاکچین را هم می‌توان به شکل زیر مورد بررسی قرار داد:
سرعت بسیار بالا (هزاران تراکنش در ثانیه)
پایین بودن کارمزد تراکنش‌ها
محبوبیت بالا در حوزه NFTها و بازی‌های بلاکچینی

البته این موضوع را هم باید در نظر گرفت که شبکه سولانا گاهی اوقات شبکه دچار اختلال یا توقف می‌شود و هنوز راه‌حلی پایداری برای این مسئله ارائه نشده است.

آوالانچ

آوالانچ (Avalanche) به عنوان یک بلاکچین مقیاس‌پذیر با پشتیبانی از قراردادهای هوشمند در سال ۲۰۲۰ راه‌اندازی شد و از چندین زیرشبکه (Subnets) برای افزایش انعطاف‌پذیری استفاده می‌کند. این پلتفرم با EVM نیز سازگار است. یکی از دلایلی که بسیاری از شرکت‌ها و پروژه‌های بزرگ به آوالانچ جذب می‌شوند، قابلیت سفارشی‌سازی آن است. سایر ویژگی‌های آوالانچ نیز عبارت است از:

سرعت بالا و مقیاس‌پذیری خوب (تا ۴,۵۰۰ تراکنش در ثانیه)
معماری مبتنی بر Subnets که امکان ساخت بلاکچین‌های سفارشی را فراهم می‌کند
سازگار با EVM که توسعه‌دهندگان Solidity می‌توانند به‌راحتی قراردادها را منتقل کنند
تمرکز بر اکوسیستم مالی غیرمتمرکز (DeFi) و پروژه‌های سازمانی

البته این پلتفرم معایبی مثل اکوسیستم کوچکتر نسبت به اتریوم و رقابت شدید با سولانا نیز دارد.

بهترین بلاکچین‌های لایه ۲ قرارداد هوشمند

لایه دوم (Layer 2) راه‌حل‌هایی هستند که روی بلاکچین‌های لایه اول (مانند اتریوم) اجرا می‌شوند تا مقیاس‌پذیری را بهبود بخشند و هزینه‌ها را کم کنند. چنین راه‌حل‌هایی قراردادهای هوشمند را سریع‌تر و ارزان‌تر در دسترس قرار می‌دهند، در حالی که از امنیت لایه اول بهره می‌برند. این راه‌حل‌های لایه دوم، محدودیت‌های اتریوم را برطرف و اجرای قراردادهای هوشمند را برای کاربران و توسعه‌دهندگان بهینه‌تر می‌کنند. در ادامه فهرستی از بهترین بلاکچین‌های لایه دوم گردآوری شده است:

Polygon (پالیگان): یکی از پرکاربردترین راه‌حل‌های مقیاس‌پذیری، میزبان پروژه‌های دیفای و NFT
Arbitrum: محبوب بین توسعه‌دهندگان دیفای به‌خاطر کارمزد پایین و سازگاری کامل با EVM
Optimism: تمرکز بر سرعت و هزینه پایین، با رشد اکوسیستم در حال توسعه
zkSync و StarkNet: مبتنی بر فناوری اثبات دانش صفر (Zero-Knowledge Proof) که امنیت و مقیاس‌پذیری بالایی فراهم می‌کند.

بهترین پلتفرم‌های قرارداد هوشمند

پلتفرم‌های قرارداد هوشمند (Smart Contract Platforms) نقش مهمی در توسعه برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps)، مالی غیرمتمرکز (DeFi)، NFTها و کاربردهای صنعتی دارند. این پلتفرم‌ها در حقیقت محیط‌هایی هستند که توسعه‌دهندگان می‌توانند برنامه‌های غیرمتمرکز (DApp) و توکن‌های جدید را روی آن‌ها اجرا کنند. انتخاب بهترین پلتفرم بستگی به عواملی مانند سرعت، هزینه، امنیت، مقیاس‌پذیری و جامعه توسعه‌دهندگان دارد. بر اساس گزارش‌های اخیر، بازار پلتفرم‌های قرارداد هوشمند در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۳.۲۵ تریلیون دلار رسیده و رشد سالانه ۸۲ درصدی را تجربه می‌کند. در ادامه بهترین پلتفرم‌های قرارداد هوشمند را فهرست می‌کنیم؛

Ethereum Virtual Machine (EVM): هر بلاکچینی که با EVM سازگار باشد، اجازه می‌دهد قراردادهای نوشته‌شده با زبان Solidity روی آن اجرا شوند. بایننس اسمارت چین، آوالانچ و پالیگان همگی از EVM پشتیبانی می‌کنند.
Hyperledger Fabric: پلتفرمی متن‌باز که توسط بنیاد لینوکس توسعه یافته و عموما برای سازمان‌ها و شرکت‌ها طراحی شده است. عمده کاربرد آن هم در صنایع بانکی، زنجیره تأمین و بیمه است.
Cardano: این پلتفرم با رویکرد علمی و مبتنی بر تحقیقات دانشگاهی طراحی شده که از زبان برنامه‌نویسی Plutus برای قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند. برای پروژه‌های دیفای و هویت دیجیتال، این پلتفرم کارایی بالایی دارد.
Polkadot: پولکادات به عنوان پلتفرمی چندزنجیره‌ای این امکان را می‌دهد که بلاکچین‌های مختلف از طریق پارچین‌ها (Parachains) با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. به عبارت دیگر برای پروژه‌هایی که نیازمند اتصال چند شبکه هستند، گزینه‌ای ایده‌ال محسوب می‌شود.
Tezos: پلتفرمی با قابلیت به‌روزرسانی خودکار (Self-Amending) که امکان اصلاح پروتکل بدون فورک را فراهم می‌کند. Tezos با پایداری طولانی‌مدت و استفاده در صنایع مختلف کاربرد زیادی در هنر دیجیتال و NFT دارد و توسط برندهای بزرگ استفاده می‌شود.
EOS: این پلتفرم تمرکز زیادی روی مقیاس‌پذیری بالا و توان پردازش هزاران تراکنش در ثانیه دارد و با مزیت مهمی مثل کارمزد بسیار پایین، در اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز با نیاز به حجم بالای تراکن کاربرد زیادی دارد.

بهترین زبان‌های برنامه‌نویسی قرارداد هوشمند

برای توسعه قراردادهای هوشمند، زبان‌های برنامه‌نویسی مختلفی استفاده می‌شود. هر زبان متناسب با بلاکچین خاصی طراحی شده و مزایا و محدودیت‌های خاص خودش را دارد. انتخاب زبان درست به عواملی مانند بلاکچین میزبان، سهولت یادگیری، امنیت و پشتیبانی جامعه توسعه‌دهندگان بستگی دارد.

Solidity: این مورد یکی از پرکاربردترین زبان قراردادهای هوشمند محسوب می شود که روی اتریوم و بلاکچین‌های سازگار با EVM (مثل بایننس اسمارت چین و آوالانچ) کاربرد دارد. می‌توان گفت که Solidity شبیه به زبان‌های JavaScript و C++ طراحی شده و یادگیری آن برای توسعه‌دهندگان وب راحت‌تر است و بزرگ‌ترین جامعه کاربری، منابع آموزشی و ابزارها را دارد. البته این زبان نقطه ضعف بزرگی هم دارد و آن هم وجود پیچیدگی‌هایی است که در صورت بی‌دقتی می‌تواند منجر به باگ‌های امنیتی شود.
Vyper: یک زبان ساده‌تر و مینیمال برای قراردادهای هوشمند روی اتریوم است و بر اساس Python و با تمرکز بر سادگی و امنیت طراحی شده است. Viper نسبت به Solidity، جامعه کوچکی دارد، اما در پروژه‌هایی که امنیت در اولویت باشد، انتخاب منطقی و مطمئمی است.
Rust: این زبان یکی از مدرن‌ترین‌هاست که در بلاکچین‌هایی مثل Solana و Polkadot استفاده می‌شود. و به دلیل سرعت بالا، کارایی، و امنیت حافظه در بین توسعه‌دهندگان سیستمی و کسانی که به دنبال کارایی بالا هستند، محبوبیت بالایی دارد.
Go (Golang): گو را می‌توان زبان اصلی برای توسعه‌ی Hyperledger Fabric در نظر گرفت. همچنین این زبان در برخی بلاکچین‌های دیگر نیز ایتفاده می‌شود و به دلیل ساده و سریع بودن برای برنامه‌های سازمانی مناسب است. همچنین این زبان به دلیل کتابخانه‌های قدرتمند گوگل و جامعه توسعه دهنده فعال، جایگاه خوبی در بلاکچین‌های Enterprise کسب کرده است.

JavaScript / TypeScript: این موارد معمولا در پروژه‌هایی که نیاز به قراردادهای هوشمند ساده یا تعامل با بلاکچین دارند، کاربرد زیادی پیدا می‌کنند. یادگیری راحت و جامعه توسعه‌دهندگان بسیار بزرگ از مزیت‌های اصلی آن‌ها است.
Michelson: زبان مخصوص بلاکچین Tezos است و دقت بالایی در جلوگیری از خطاها دارد. این زبان برای پروژه‌های مالی حساس گزینه مناسبی است. اما مراحل و فرایند یادگیری سخت‌تری نسبت به زبان‌های مرسوم دارد.

چگونه یک قرارداد هوشمند روی بلاک چین بسازیم؟

ساخت یک قرارداد هوشمند (Smart Contract) روی بلاکچین فرآیندی دارد که شامل برنامه‌نویسی، تست، استقرار و تعامل با شبکه بلاکچین است. چنین پروسه‌ای معمولاً روی پلتفرم‌هایی مانند اتریوم (Ethereum) انجام می‌شود و زبان‌هایی مانند Solidity در ساخت آن به کار می‌رود. با اینکه پیشرفت ابزارها و کاهش هزینه‌ها، کار ساخت قرارداد هوشمند آسان‌تر کرده اما همچنان به دانش فنی بالا و دقت زیاد در امنیت نیاز است. در هر صورت این فرآیند معمولاً مراحل زیر را شامل می‌شود:

انتخاب بلاک‌چین میزبان → مانند اتریوم، بایننس اسمارت چین، سولانا یا آوالانچ.
انتخاب زبان برنامه‌نویسی مناسب → مثلاً Solidity برای اتریوم یا Rust برای سولانا.
نوشتن کد قرارداد با توجه به شرایط، ورودی‌ها و خروجی‌های مورد نظر.
تست قرارداد در شبکه آزمایشی (Testnet) برای رفع خطاها.
دیپلوی (انتشار) روی شبکه اصلی (Mainnet) و در دسترس قرار گرفتن برای کاربران

برای ایجاد یک قرارداد هوشمند به چه چیزهایی نیاز داریم؟

برای ساخت و استقرار یک قرارداد هوشمند، به ابزارها، دانش و زیرساخت‌های زیر نیاز خواهید داشت:

کیف پول دیجیتال (Wallet): برای مدیریت کلید خصوصی و پرداخت هزینه تراکنش‌ها (Gas Fee). MetaMask برای این کار انتخاب مناسبی است.
محیط توسعه (IDE): که در واقع نرم‌افزاری برای نوشتن و کامپایل کد است. یکی از پرکاربردترین محیط‌ها Remix IDE است که مخصوص قراردادهای Solidity طراحی شده.
زبان برنامه‌نویسی: باید زبان برنامه‌نویسی مناسب را بسته به بلاک‌چین انتخابی، بیاموزید.
Node یا RPC Provider: نود‌ها برای اتصال قرارداد به بلاک‌چین استفاده می‌شوند. می‌توان از سرویس‌هایی مثل Infura یا Alchemy استفاده کرد.
شبکه آزمایشی (Testnet): بلاک‌چین‌هایی مانند اتریوم، شبکه‌های تستی (Goerli یا Sepolia) دارند که امکان اجرای قرارداد با توکن‌های آزمایشی را فراهم می‌کند.
کارمزد تراکنش (Gas): برای انتشار قرارداد روی شبکه اصلی، باید مقداری ارز دیجیتال (مثلاً ETH برای اتریوم) جهت پرداخت هزینه Gas داشته باشید.
منابع امنیتی و حسابرسی: ابزارهایی مانند Slither یا Mythril برای تحلیل کد و جلوگیری از باگ‌ها ضروری هستند. پس از ساخت، حسابرسی باید توسط شرکت‌هایی مانند Certik یا OpenZeppelin انجام شود، چرا که قراردادها غیرقابل تغییر هستند.

در پایان نیز به طور خلاصه می‌توان گفت که برای نوشتن یک قرارداد هوشمند، به کد (قرارداد)، ابزار (IDE و Node) و سرمایه اولیه (برای Gas) نیاز خواهید داشت. بعد از آن است که قرارداد شما روی بلاک‌چین اجرا شده و دیگر قابل تغییر یا حذف نخواهد بود.

کلاهبرداری‌های مرتبط با قراردادهای هوشمند

مزایای امنیتی بالایی که بلاکچین برای قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) ایجاد کرده، باز هم به‌طور کامل مانع کلاهبرداران نشده است؛ چرا که کدهای غیرقابل تغییر و خودکار می‌توانند برای سرقت دارایی‌های دیجیتال سوءاستفاده شوند. کلاهبرداری‌های مرتبط با قراردادهای هوشمند که بیش از صدها میلیون دلار خسارت به بار آورده‌اند، شامل تکنیک‌های پیچیده‌ای مانند درایورهای اتریوم (Ethereum Drainers) و بات‌های معاملاتی جعلی می‌شود. این کلاهبرداری‌ها اغلب از طریق dAppهای جعلی، کدهای مبهم یا مهندسی اجتماعی انجام می‌شوند و کاربران را به تعامل با قراردادهای مخرب ترغیب می‌کنند. در ادامه به برخی از رایج‌ترین کلاهبرداری‌های مرتبط با قراردادهای هوشمند اشاره می‌کنیم:

راگ پول (Rug Pull): توسعه‌دهندگان یک پروژه توکن یا قرارداد را ایجاد کرده و پس از جذب سرمایه، نقدینگی را خارج می‌کنند.
باگ یا نقص امنیتی: خطا در کدنویسی می‌تواند به هکرها اجازه دهد دارایی‌ها را سرقت کنند. نمونه تاریخی آن، هک DAO روی اتریوم بود.
قراردادهای مخرب (Malicious Contracts): قراردادی است که به ظاهر عملکرد ساده‌ای دارد، اما در پشت پرده دسترسی کاملی به کیف پول یا توکن‌های کاربر پیدا می‌کند.
طرح‌های پانزی و هرمی: برخی از پروژه‌ها با استفاده از قراردادهای هوشمند، طرح‌های کلاهبرداری را به‌ شکل خودکار پیاده می‌کنند.
فیشینگ قرارداد هوشمند: کاربران به‌جای تعامل با قرارداد اصلی، به یک نسخه جعلی هدایت می‌شوند و دارایی خود را از دست می‌دهند.
قراردادهای مخرب و درهای پشتی پنهان (Malicious Functions and Hidden Backdoors): کلاهبرداران توابع مخفی در کد قرارداد قرار می‌دهند که به آن‌ها اجازه دسترسی به کیف پول کاربران را می‌دهد. مثلاً، یک تابع به ظاهر بی‌ضرر می‌تواند تمام دارایی‌ها را به آدرس کلاهبردار منتقل کند.
قراردادهای مبهم یا تأییدنشده (Obfuscated or Unverified Contracts): کدهای پیچیده یا بدون تأیید روی اکسپلوررهای بلاکچین (مانند Etherscan) که حاوی باگ‌های عمدی برای سرقت هستند.
dAppهای جعلی (Fake Decentralized Apps): اپلیکیشن‌های تقلبی که کاربران را به اتصال کیف پول به قرارداد مخرب ترغیب می‌کنند، مانند presaleهای تلگرامی یا مصاحبه‌های شغلی دیپ‌فیک.
کلاهبرداری‌های تأیید (Approval Scams): کاربران را وادار به تأیید تراکنش‌هایی می‌کنند که دسترسی نامحدود به توکن‌ها را می‌دهد و به این ترتیب کلاهبرداران دارایی‌ها را به سرقت می‌برند.

چگونه با کلاهبرداری‌های مرتبط با قراردادهای هوشمند مقابله کنیم؟

با اینکه روش‌های زیادی برای کلاهبرداری وجود دارد و هر روز هم خبرهای زیادی در مورد کلاهبرداری‌های عظیم شنیده می‌شود، اما می‌توان با رعایت چند نکته ساده ولی مهم، در دام کلاهبرداران نیافتاد. از جمله:

بررسی کد قرارداد قبل از تعامل: همیشه آدرس قرارداد را در اکسپلوررهای بلاکچین مانند Etherscan وارد کنید و مطمئن شوید کد تأیید (verified) و حسابرسی‌شده است. از ابزارهای تشخیص scam مانند OneKey یا Ledger استفاده کنید.
اجتناب از قراردادهای ناشناخته: فقط با dAppها و قراردادهایی تعامل کنید که از منابع معتبر (مانند پروژه‌های شناخته‌شده) می‌آیند. از اتصال کیف پول به لینک‌های مشکوک خودداری کنید.
بررسی توابع و مجوزها: قبل از تأیید تراکنش، جزئیات تابع (مانند approve) را بخوانید و از مجوزهای نامحدود اجتناب کنید. کیف پول‌هایی مانند MetaMask هشدارهای امنیتی نمایش می‌دهند.
استفاده از ابزارهای امنیتی: افزونه‌های کیف پول مانند Wallet Guard یا Scam Detector نصب کنید که قراردادهای پرریسک را فلگ می‌کنند. برای پروژه‌های بزرگ، حسابرسی حرفه‌ای توسط شرکت‌هایی مانند Certik یا Hacken انجام دهید.
آموزش و آگاهی: از منابع معتبر مانند Coinbase یا Ledger در مورد scamهای رایج مطلع باشید. از deepfakeها و بات‌های AI جعلی دوری کنید و هرگز کلید خصوصی یا seed phrase را به اشتراک نگذارید.
استفاده از کیف پول‌های امن: کیف پول‌های سخت‌افزاری (مانند Ledger) برای ذخیره دارایی‌ها استفاده کنید و تراکنش‌ها را در محیط‌های امن (نه عمومی) تأیید کنید.

چرا قراردادهای هوشمند مهم هستند؟

قرارداد هوشمند همان عنصری است که باعث می‌شود بلاک‌چین از یک دفتر کل صرف، به یک اکوسیستم پویا و قابل استفاده در زندگی واقعی بدل شود. این قراردادها نه‌ تنها زیرساخت دیفای و NFT را بنا کرده‌اند، بلکه آینده‌ بسیاری از صنایع سنتی (مثل بیمه و بانکداری) را هم دگرگون خواهند کرد.

قراردادهای هوشمند یکی از نوآوری‌های بنیادی بلاک‌چین به شمار می‌روند، چون امکان اجرای توافقات و تراکنش‌ها را بدون نیاز به واسطه، با شفافیت کامل و به‌صورت خودکار فراهم می‌آورند و از جنبه‌های گوناگونی حائز اهمیت هستند. جنبه‌هایی مثل:

حذف واسطه‌ها
شفافیت و تغییرناپذیری
کاربردهای گسترده از امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) گرفته تا NFT، بیمه، زنجیره تأمین و حتی انتخابات و رای‌گیری
دسترسی جهانی
خودکارسازی فرآیندها

به‌طور خلاصه می‌توان گفت که قراردادهای هوشمند تکمیل کننده یک فناوری انقلابی به نام بلاکچین هستند.

جمع‌بندی

قراردادهای هوشمند نسل جدیدی از قراردادها محسوب می‌شوند که به‌صورت کد روی بلاک‌چین اجرا شده و بدون نیاز به واسطه، شرایط توافق را خودکار اجرا می‌کنند. چنین ویژگی مهمی باعث افزایش شفافیت، سرعت و کاهش هزینه‌ها شده و کاربرد آن‌ها را از حوزه مالی غیرمتمرکز (DeFi) تا NFT، بیمه و زنجیره تأمین گسترش داده است.

با وجود مزایای فراوان، قراردادهای هوشمند بدون چالش نیستند؛ از خطاهای برنامه‌نویسی و مشکلات امنیتی گرفته تا مقیاس‌پذیری و سوءاستفاده‌های کلاهبرداری. با این حال، آن‌ها زیرساخت اصلی اقتصاد دیجیتال آینده محسوب می‌شوند و می‌توانند بسیاری از صنایع سنتی را متحول کنند.

سؤالات متداول

قرارداد هوشمند چیست؟

قراردادی دیجیتال است که روی بلاک‌چین اجرا می‌شود و با تحقق شرایط از پیش تعیین‌شده به‌طور خودکار عمل می‌کند.

تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی در چیست؟

در قرارداد سنتی واسطه‌هایی مثل بانک یا وکیل دخیل هستند، اما قرارداد هوشمند بدون واسطه و به‌صورت خودکار اجرا می‌شود.

آیا قراردادهای هوشمند امنیت کافی را دارند؟

به‌طور کلی بله، اما اگر کد آن‌ها نقص داشته یا ممیزی (حسابرسی) نشده باشند، ممکن است هک شده یا مورد سوءاستفاده قرار گیرند.

بهترین بلاک‌چین برای قرارداد هوشمند کدام است؟

اتریوم را می‌توان پیشتاز این حوزه داست، اما بلاک‌چین‌هایی مثل بایننس اسمارت چین، سولانا و آوالانچ هم محبوبیت و کاربرد زیادی دارند.

امین نعمتی

نوشتن برای من یعنی کشف و روایت آینده. در مجله پیدار از تجربه‌ها و تحقیق‌هایم در دنیای رمزارزها می‌نویسم، چون باور دارم آینده اقتصاد را همین حالا می‌توان دید و نوشت.